සංඛපාල රජමහා විහාරය

සංඛපාල රජමහා විහාරය

කොළඹ ඇඹිලිපිටිය ප්‍රධාන මාර්ගයේ කොළඹ සිට කිලෝ මීටර් 132 දුරින් පල්ලේ බැද්ද නම් නගරයකි. එම නගරය පසු කර ඉදිරියට තවත් කිලෝමීටර් 7 ක් පමණ දුරක් ගමන්කිරීමේදී මනස්කාන්ත ගිරිශිඛර සහිත කදු වැටිය පාමුල සංඛපාල රජමහා විහාරය පිහිටා ඇත.

රත්නපුර දිස්තික්කයේ ඇඹිලිපිටිය ප්‍රාදේශිය ‍ෙල්කම් බල ප්‍රදේශයට අයත්ව පිහිටා ඇති සංඛපාල විහාරය ගිරිසිඛර මත පිහිටි ස්වභාවික ගල් ලෙන් හා පසුව ඉදිකල විහාර ආරාම ගොඩනැගිලි වලින් සමන්විත මනස්කාන්ත පුද බිමකි. භූගෝලීය පිහිටීම අනූව අතරමැදි කළාපයට අයත් වන සංඛපාල කදුවැටිය මුහුදු මට්ටමේ සිට අඩි 800 පමණ උසකින් පිහිටා ඇත.

සංඛපාල විහාරයේ ඉතිහාසය කිස්තුපූර්ව යුගය දක්වා දිවයන්නකි. ශ්‍රී ලංකාවේ ජේෂ්ඨ රජෙකු වු දුටුගැමුණු රජතුමාගේ දසමහා යෝධයන්ගෙන් කෙනෙකු වූ ඵුස්සදේව යෝධයා හා සංඛපාල විහාරය අතර පැවති සම්බන්ධතාවය හේතු කොට ගෙනය.

ඵුස්සදේව යෝධයා දුටුගැමුණු රජුගේ සේනාවේ සිටි දසමහා යෝධයන් අතරින් හක් පිඹීමේ කටයුත්ත භාරව සිටි සෙන්පතියාය. රජු ඇතුළු සේනාව ජය ගන්නා සටන් හක් පිඹීමෙන් රටවැස්සන්ට දැක්වීමේ කාර්යය ඵුස්සදේව යෝධයා ඉටු කොට ඇත. ඵුස්සදේව යෝධයා පසුව සංඛපාල විහාරය ගොඩනගා එහි මහන දම්පුරා මහාරහත් භාවයට පත්වූ බව සඳහන් වෙයි.

ඵුස්ස දේව යෝධයා මෙම ප්‍රදේශයේ විසුවද ඔහු මොණරාගල මාලිගාවිල ප්‍රදේශයේ උපන් අයෙක් බව ‍ෙළුතිහාසික තොරතුරු හෙලි කරයි. ඔහුගේ පියාගේ නම උත්පල නම් ගම්පතියාය. හක්පිඹීමේ හා දුණු ශිල්පයේ දක්ෂයෙකු වූ ඵුස්ස දේව යෝධයාගේ ලාංජනය හක්ගෙඩියයි. විජිත පුර සටන ජයගත් දුටුගැමුණු මහරජු තම සෙනෙවියන් හට ගම්වර පිරිනමා ඇත. ඵුස්සදේව යෝධයා හට පල්ලේබැද්ද ගම්වරය පරිනමා ඇත. මෙම විහාරය පිහිටා ඇත්තේ පල්ලේබැද්ද ගම්වරය තුලයි.

මෙම කදුමුදුනේ පිහිටා ඇති හක්ගෙඩිගල නම් විශාල ගල්පර්වතය මත ඔහු විජිත පුර සටනේදී භාවිතා කල හක්ගෙඩිය තැන්පත් කර ඇති බවත් එම හේතුව නිසා මෙම විහාරයට සංඛපාල විහාරය යන නම පටබැදී ඇති බවත් ජනප්‍රවාදයේ එයි.

සංඛපාල විහාරය පිහිටි කදුවැටිය පුරා පුරාවිද්‍යා පර්යේෂණ සිදුකොට එමගින් කටාරම් කෙටු ගල් ලෙන් 14 ගල්කණු විහාර ආරාම ගොඩනැගිලි නටඹුන් ආදිය හමුවී ඇත. ඇතැම් ගල්ලෙන් තුල ඵුස්සදේව යන නාමය සඳන්වීම ඔහු මෙහි විසූ බවට කදිම සාක්ෂියකි. කලක් ඉතා ශශ්‍රීකව පැවති මෙම පුන්‍ය භූමිය පසුකල සතුරු උපද්‍රව හේතු කොටගෙන වන මැද වල්බිහිවී හුදකලා වී ඇත. ශ්‍රී ලංකාව ජන කොටසක් මෙම විහාරය විනාශ කොට මෙහි තිබූ 18 රියන් ලෝහ බුදුපිලිමය අසල පිහිටි රක්වාන ගඟට ඇද දැමූ බවත් එය ඇදගෙන ගිය පාර පිලිම ඇද්ද ආර ලෙස හදුන්වන බවත් විහාරවාසී භික්ෂුන් වහන්සේලා පවසති.

එවකට මහනුවර රජවූ රාජාධිරාජසිංහ රජු සමයේ කරකොට ධර්මාරාම හිමියන්ට නව ගමුවකින් යුතු පල්ලේබැද්ද ගම්වරය ත්‍යාග ලෙස ලැබී ඇත.

වැලිවිට සරණකර සංඝරාජ හිමියන්ගේ ශීෂ්‍යයෙකු වශයෙන් කරනකොට ධර්මාරාම හිමියන් සූත්‍ර, අභිධර්ම, විනය හා භාෂා ඥානය පිළිබ්‍ඳ වියතෙකු විය.

ධර්මාරාම හිමියන් පසුකලෙක රාජාධිරාජසිංහ රජුගේ උදහසට ලක්වී සිරගතවීමට සිදුවිය.

කරතොට ධර්මාරාම හිමියන් සිරගතව සිටියදී බාරසකාව්‍ය නම් ශාස්ත්‍රීය ප්‍රබන්ධයක් රචනා කර ඇත.එක් කවියකින් කවි දොලහක් තිබෙන ආකාරයට රචනාකර තිබූ මෙය එවකට සිරිලක තුල සිටි සියළු පඩිවරුන් ගෙන්වා තෝරාදෙන ලෙස කීවද ඔවුන් හට තේරුම් ගත නොහැකි වූ හෙයින් නැවතත් ධර්මාරාම හිමි ගෙන්වා එය අර්ථ කථනය කර ගැනීමට සිදුවිය. එයිනි පැහැදුන රජතුමා කරතොට ධර්මාරාම හිමියන්ට පල්ලේබැද්ද ගම්වරය හා සඛපාල රජමහා විහාරයද පිරිනමන ලද අතර පසුව ශ්‍රී පාදස්ථානයේ හා පහතරට සංඝනායක පදවියෙන්ද ධර්මාරම හිමියන් පුදන ලදී. රාජාධිරාජසිංහ රජු විසින් මෙම ගම්වරයට අක්කර 15000 කට ආසන්න භූමි ප්‍රමාණයක් අයත් වුවද ඉංග්‍රීසීන්ගේ පාලන සමයේ අක්කර 4000 රජයට පවරාගෙන ඇත. මෙහිදි රජු විසින් සිංහයා සිහිත දිසා කොඩිය ඇත්දළයෙන් නිමවූ මිටක් සහිත වටාපත. රන් බුදු පිළිමය හා නින්දගම් පුජාව පිළිබඳ සඳහන් සන්නස හා තුඩපත මේ දක්වාම සුරක්ෂිතව මෙහි තබා ඇත.

රාජාධි රාජසිංහ රජු විසින් කරතො‍ට ධම්මාරාම හිමිට පුජාකරන ලද සූර්යය සහ චන්ද්‍රයාගේ සිතුවම් සහිත සිංහයෙකුගේ රූපයක් ඇත. වටාපත සියුම් ඇත්දළ කැටයම් හා ලියවැල් වලින් අලංකාර වූ මිටක් සහිතව රත් පැහැ විල්ලුද රෙද්දකින් නිමවා ඇත. රන් බුදු පිළිමය නුවර යුගයට අයත් වූවකි. අගල් 8 පමණ උසකින් යුත් මිටි පිළිමයකි. සිරස්පලත සිහිත මෙම පිළිමයේ ඒකාංශ කොට සිවුර පොරවා ඇත. මෙහි ඇත්දළින් නිම වන ලද හිටි පිළිමයක්ද දක්නට ඇත. කලුමැදිරි ලීයක් මත ලිය වැල් සහිත ඇත්දත් කැටයම් කරන ලද පුස්කොළ පොත් 2 ක්ද ඇත. රන් පන්හිදක්ද ඉතා සරක්ෂිතව තබා ඇත. රජු විසින් ගම්වරය පූජා කිරීම පිළිබඳව තඹ පත හා සන්නස මෙහි සුරක්ෂිතව ඇත. මෙම කදුවැටිය තුල ගල්ලෙන් 14 පුරාවිද්‍යා සමීක්ෂණ මගින් සොයාගෙන ඇත. මේවා විශාල ප්‍රමාණයක් කටාරම් කොටා ඇති අතර ලෙන් තුනක සෙල් ලිපි දැක ගැනීමට හැකිය. පුරා විද්‍යා පර්යේෂණ වලින් අනාවරණය කරගනු ලැබූ තොරතුරු ලෙන් නම් කරන ලද අංක අනූව පිළිවෙලට පහතින් දැක්වේ.

අංක 1 දරණ ලෙන කන්දේ නැගෙනහිර පිහිටා ඇත. දිග අඩි 40 පළල අඩි 25 ක්ද වේ. උස අඩි 19 කටාරම් ඇත. බ්‍රහ්මී අක්ෂර සෙල්ලිපියකි. මෑතකදී ඉදිකර ඇති මැටි කුටියක් වෙයි.

අංක 02 දරණ ලෙන කන්දේ නැගෙනහිර පස ගිනිකොනට මහුණ ල‍ා ඇත. දිග අඩි 40 ක්ද උස අඩි 20 ක්ද වේ. කටාරම් කොටා ඇති අතර සෙල් ලිපි නැත. උඵ සෙවිලිකර මෑතකදී ඉදිකල කුටියක් වේ.

අංක 03 දරණ ලෙන කන්දේ නැගෙනහිර පස ගනිකොනට මුහුණලා ඇත. දිග අඩි 25 ක්ද පළල අඩි 20 ක්ද උස අඩි 10 ක්ද වේ. කටාරම් හෝ සෙල්ලිපි කොටා නැති අතර මෙතුල කතරගම දෙවියන්ගේ දෙවොල තනා ඇත.

අංක 04 දරණ ලෙන කන්දේ නැගෙනහිර පස බටහිරට මුහුණ ලා පිහිටා ඇත. ලෙන දෙකට පිපිරී ඇත. දිග අඩි 78 ක් පළල අඩි 34 ක්ද උස අඩි 18 ක්ද වේ. කටාරමට පහල බ්‍රහ්මී අක්ෂර සෙල් ලිපි 02 කි. කටාරමට පහලින් ‍ෛ‍චත්‍ය රුවක්ද කොටා ඇත. මෙම චෛත්‍ය ආකාරය වර්තමානයේ ලංකාවේ දැකගත නොහැකිය. චෛත්‍ය හතරැස් කොටුව වෙනුවට රවුම් කුම්භාකාර ලකුණක් ඇත. චෛත්‍ය පසෙකින් ගල්කණුවක රූපයකි. රූපයේ දැක්වෙන චෛත්‍ය පෙර කලෙක සංඛපාල විහාර භූමියේ තිබී ගරා වැටී ගිය එකක් ලෙස එහි හිමිවරු විශ්වාස කරති. මෙතුල ප්‍රධාන බුදුමැදුර පවත්වාගෙන යන අතර මෙහි 18 රියන් සැතපෙන බුදුපිළිමයක් ඇත.

අංක 05 දරණ ලෙන කන්දේ නැගෙනහිර පස ගිනිකොන දෙසට මුහුණලා ඇත. දිග අඩි 62 යි. පළල අඩි 18 කි. උස අඩි 30 කි. කටාරම් ‍‍‍‍ෙකාටා ඇත. බුදුමැදුරක් ‍මෙහි දැක ගත හැක.

අංක 06 දරණ ලෙන කන්ද නැ‍නෙහිර පස දකුණට මුහුන ලා ඇත. දිග අඩි 14 කි. පළල අඩි 14 කි. උස අඩි 17 කි. කටාරම් ‍‍‍‍‍‍‍සෙල් ලිපි නැත.

අංක 08 දරණ ‍‍‍‍ ලෙන කන්දේ නැ‍‍ගනෙහිර පස දකුණු ‍‍දෙසට මුහුණලා ඇත. දිග අඩි 24 යි. පළල අඩි 13 යි. උස අඩි 12 කි. ලෙනේ පියස්සේ කටාරම් 02 කි. සෙල්ලිපි නැත. භාවනා කුටියක් ලෙස භාවිතා කරයි.

අංක 09 දරණ ලෙන කන්දේ බටහිර නිරිත දෙසට මුහුණ ලා පිහිටා ඇත. දිග අඩි 31 යි. පළල අඩි 20 යි. උඩ අඩි 09 කි. කටාරම් සෙල්ලිපි නැත.

අංක 10 දරණ ලෙන කන්දේ බටහිර පැත්තේ ඊසාන දෙසට මුහුණලා ඇත. දිග අඩි 22 යි. පළල අඩි 20 යි. උස අඩි 09 කි. කටාරම් සෙල්ලිපි නැත.

අංක 11 දරණ ලෙන ඵුස්සදේව තෙරගේ සොහොන සමීපයේ බටහිර දෙසට මුහුණ ලා ඇත. දිග අඩි 25 කි. පළල අඩි 12 කි. උස අඩි 13 කි. කටාරම් ඇත. සෙල්ලිපි නැත.

අංක 12 දරණ ලෙන පර්වතය පාමුල නැගෙනහිර පැත්තේ සංඝාවාසයට පිටුපසින් පිහිටා ඇත. දිග අඩි 25 යි. පළල අඩි 12යි. උස අඩි 13 කි. කටාරම් ඇත. සෙල්ලිපි නැත.

අංක 13 දරණ ලෙන සංඝාවාසයට පිටුපස ඊසාන ‍ෙදසට මුහුණලා පිහිටයි. දිග අඩි 14 යි. පළල අඩි 17 යි. උස අඩි 12 යි. කටාරම් සෙල්ලිපි නැත.

අංක 14 දරණ ලෙන

කන්දේ නැගෙනහිර පස දකුණට මුහුණලා පිහිටයි. දිග අඩි 25 යි. පළල අඩි 19 යි. උස අඩි 08 කි. කටාරම් සෙල්ලිපි නැත.

සංඛපාල විහාර සීමාවේ වර්ථමාන චෛත්‍ය ඉහලින් ඇති ගල්පර්වතය මත බුදුන්වහන්සේගේ පාද ලාජනයක් කොටා ඇත.

ගල්ලෙන තුල දැකිය හැකි සෙල්ලිපි විස්තර මෙසේය.

අංක 01 දරණ ලෙනේ ලිපිය උපශක ශොණශ ලෙණේ ශහශ ශපද්තේ නම (සෝන උපාසක විසින් සුපතිට්ඨිත නම් නෙ සංඝයාට පූජා කරන ලදී)

අංක 04 දරණ ලෙනේ ලිපිය

(i) ප්‍රශ දෙශ ප්‍රශ ගුතශ දනේ ලෙණේ ඵුස්ස් දේවගේ පුත්‍ර වූ ගුත්තගේ ත්‍යාගය වූ ලෙන

(ii) පුත ප්‍රශ දේවශ ලෙණ ශහශ ගේ පුත්‍ර වූ ඵුස්ස දේවගේ ලෙන සංඝයාට පූජාකරන ලදී.

මෙම ප්‍රදේශය අතර මැදි කලාපයට අයත්ව පිහිටා ඇත. අතරමැදි කලාපීය මෝසම් වනාන්තර මෙන්ම තෘණ භූමි මෙහිදී දැක ගත හැකිය.

මෙම කදු ප්‍රදේශයෙන් ගලා හැ‍ෙලන රමණිය දිය දහරාවන් ප්‍රධාන වශයෙන් සිංහරාජ අඩවියෙන් ආරම්භ වී දිගු දුරක් පැමිණ සංඛපාල විහාරය ආසන්නයෙන් ගලනා රක්වාන නදිය පෝෂණය කරයි.

මෙම කඳු ප්‍රදේශයේ නිරීක්ෂණය කළ ගස් වර්ග අතර විශාලව වැඩුනු කදන් සහිත පණුමුගුන, මිල්ල, බුරුත, කෝං, කර තෙලඹු, කළුවර, කළු මැදිරිය ආදිය දැකිය හැක.

මෙම ශිඛරය වාසස්ථානය කර තිත්මුවා, වල් ඌරා, ඕලු මුවා, ගෝනා, වදුරා, රිලවා, ඉත්තෑවා සහ ඉදහිට දිවියන්ද දැක ඇති පුද්ගලයින්ද මෙම ප්‍රදේශයේ වාසය කරයි.

මෙහි දිවි ගෙවන ක්ෂිරපායීන් පක්ෂීන් උරගයින් මෙන්ම උභය ජීවීන්ගේ විවිධත්වය ඉතා සංකීර්ණ වනවා සේම පරිසර පද්ධතිය ඉහත තත්වයකින් සැකසී ඇත. මෙම සංඛපාල කදුවැටිය අතීත උරුමයන් සමූහයක හා ශාක සත්ව ජාලයකපරවරත්ම කියාපාන තෝතැන්නකි.

අනාගත පරපුර උදෙසා මෙම සියළු සම්පත් රැකගැනීමටනම් සංඛපාල කදුවැ‍ටිය ආරක්ෂා කරගත යුතුය. විහාර භූමියේ පැයක් පමණ රැදී සිටින විට ගල් බෝර විශාල ප්‍රමාණය ශබ්දය, කම්පනය, දැඩි දෙදරුම මෙහි උරුමයන් වල වටිනාකම දන්නා කිසිවෙකුට දරාගත නොහැක. විහාරාසන්න ප්‍රදේශය තුල මහා පරිපාමානයෙන් ගල්කැඩීමට අවසර හා බලය ලබා දුන් පුද්ගලයින් මුදලට ගිජු වී සිදු කරන මෙම ක්‍රියාවලිය තුලින් අනාගත පරපුර වෙනුවෙන් තව කොතෙක් කාලයක් සංඛපාල පෞරාණිකත්වය රැකේද යන්න අවිනිශ්චිත වී ඇත. ‍ෙඑතිහාසික ස්මාරක මෙම දෙදරුමෙන් විනාශ වනවාසේම කදුමුදුනේ ඇති විශාල ගල් පර්වත නාය යෑමෙන් විහාර පෙදෙස මුලුමනින්ම විනාශ වීමට ඉඩ ඇත.

දැඩි ඉඩෝරකාලයට හේන් ගොවිතැන සඳහා අසල කදු ගිනිගෙන දැවෙන දර්ශනය සිත සසල කරවන සුළුය. එම ප්‍රදේශ සදාකාලිකවම ගස් නොමැති තෘණ භූමියක් බවට පත්ව ඇත.

කදු මුදුනේ ඇති ඵෙතිහාසික ස්ථාන රාශියක් මේ වන විට පුරා වස්තු මංකොල්ලකරුවන් විසින් ගල් වෙඩි දමා විනාශ කර ඇත.

ඵුස්සදේව තෙරුන්ගේ සොහොනද මේ ආසන්නයේ පිහිටි වැදගත් ස්ථානයකි. විහාර භූමියේ සිට පල්ලේබැද්ද දෙසට මද දුරක් ගමන් කිරීමේදී පුරා විද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ දැන්වීම් පුවරුවක් සවි කර එම ස්ථානය දක්වා ඇත. එහෙත් එය පුරා විද්‍යා දැන්වීම් පුවරුවට පමණක් සීමා වී ඇත. එම පැරණි ගඩොල් නිමවා ඇති ස්ථුපය නිධන් හොරුන් විසින් මුළුමනින්ම හාරා විනාශ කර ඇත.

පුරා විද්‍යා දෙපාර්තමෙන්තුව මෙතෙක් කිසදු ක්‍රියාමාර්ගයක් ගෙන නොමැත.

සංඛපාල කන්ද රත්නපුර දිස්ත්‍රික්කයේ පිහිටි පාරිසරික හා පෞරාණික අංගයෙන් අනූන අප සතු ජාතික සම්පතකි. මෙම සම්පත රැකගැනීම ශ්‍රී ලාංකික පුරවැසියන් වන අප සැමගේ යුතුකම හා වගකීම වන්නේය.